آشنايي و شناخت رنگها در نقشه فرش

آشنايي و شناخت رنگها در نقشه فرش
جهت آشنايي و شناخت رنگها در نقشه فرش ابتدا با رنگ های مکمل کار را آغاز می کنیم. اگر دو رنگ را با هم ترکیب کردید و رنگ حاصله، خاكستری ( بی فام ) بود، به این دو رنگ، رنگ‌های مکمّل می‌گویند. همانطور که از اسمشان پیداست، دو رنگ مكمّل، همدیگر را كامل می‌كنند؛ یعنی در مجاورت يكديگر، هر كدام باعث تحريك ديگری می‌شود. اما به محض ترکیب آن دو، این خاصّيت از بین رفته و ترکیبی خنثی ( خاکستری )، به‌وجود می‌آید. به عنوان مثال، زرد مكمّل بنفش، آبی مكمّل نارنجی؛ و قرمز، مكمّل سبز می‌باشد. گفتنی است در چرخه‌ی رنگ این رنگ‌های مكمّل در امتداد قطر دايره و روبروی هم قرار دارند.

رنگ‌های اولیه و ثانویه جهت آشنايي و شناخت رنگها در نقشه فرش:
از طريق شناسایی طرح رنگ و دايره‌ی رنگ، دوازده رنگ را از رنگ‌های اصلی یا اوّلیه که شاملِ زرد، قرمز و آبی می‌شود، می‌سازند. رنگ‌های ثانويه نیز به قرار زير می‌باشد:

نارنجی ( زرد + قرمز )
سبز ( زرد + آبی )
بنفش ( قرمز+ آبی )
به یاد داشته باشید که اين سه رنگ ثانويه، بايد بسيار با دقّت مخلوط شوند و هيچ‌كدام از آن‌ها نبايد به سوی هيچ يك از اجزاءِ تركيبی ميل كنند. به اين ترتيب ملاحظه می‌كنيد كه به دست آوردن رنگ‌های ثانويه از طريق ترکیب کردن رنگ‌ها، كار چندان ساده‌ای نيست.

یکی از ویژگیهایی که فرش هر منطقه را از مناطق دیگر متمایز میسازد، نوع رنگبندی آن میباشد. البته شیوه رنگرزی نیز بی تاثیر براین مهم نیست. رنگهای به کاررفته در هر فرش متاثر از پوشش گیاهی، فرهنگ و شرایط آب و هوایی آن منطقه میباشد. که همه موارد ذکر شده به فرش ایران شخصیتی خاص داده است. استفاده از رنگهای هماهنگ و چشم نواز در زیراندازهاو به خصوص فرشهای ایرانی، به زیبایی هر چه بیشتر محیط زندگی و انس انسان به محل سکونتش کمک میکند. رنگرزی و استفاده از مواد اولیه مرغوب رنگزا و نقش عمده ای که رنگ در تجسم گلها، شاخه ها و برگهای فرش و زیباسازی آن دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است.

رنگ در فرش نقش مهمی را ایفا میکند چون:

۱. رنگ در قالی باعث تشخیص محل بافت و اصالت منطقه ای فرش میشود.

۲. رنگ در قالی باعث تجسم گلها، درخشندگی و زیبایی در فرش میشود.

۳. رنگ در قالی قدمت فرش را مشخص میکند.

۴. رنگ در قالی نقشه فرش را مشخص کرده و باعث جداسازی حاشیه ها، طره ها، لچک ترنج و غیره بوده و هنر طراح و رنگبند را بیان مینماید.

۵. رنگ در قالی و کیفیت ترکیب آن هنر نقاش را نشان داده و ارزش هنری فرش را افزایش میدهد.

پس براساس موارد اشاره شده رنگ در فرش به عنوان یک رکن اصلی محسوب میشود. رنگها به دودسته تقسیم میشوند.

۱. رنگهای طبیعی اعم از معدنی، گیاهی و حیوانی

۲. رنگهای مصنوعی یا شیمیایی: بازیک، اسیدی و کرومی

هدف اصلی رنگرزی عبارتست از تثبیت یک ماده رنگزا برروی سطح به طوری که این سطح میتواند به صورت دایم بوسیله ماده رنگین پوشیده شود و در برابر عوامل مختلفی مثل سائیدگی، شستشو، عوامل جوی، نورخورشید، حرارت، رطوبت، گردو خاک و مواد شیمیایی مقاومت کند و رنگ آن زود از بین نرود.

از دیر باز انسان از مواد مختلف موجود در طبیعت برای رنگرزی استفاده میکرد. ابتدایی ترین رنگ رای بشر اولیه سیاه، قرمز بوده است که بدنبال این شناخت، انسان از خاک زرد به عنوان رنگ زرد و از خاک سرخ به عنوان رنگ سرخ و از زغال به عنوان رنگ سیاه استفاده میکرده است. پیشینه رنگسازی در ایران قدمتی چندهزار ساله داردکه نقاشیهای ابنیه تاریخی و منسوجات بدست آمده از قدیم گواه این مدعاست.

اما برا اساس مستندات موجود میتوان بیان نمود که از سال ۱۸۵۰ میلادی تا به امروز تحول بسیار وسیعی در ساخت رنگ بوجود آمده است. در سال ۱۸۶۸ میلادی آلیزارین بدست آمد. در قرن بیستم با افزایش روز افزون اختراعات و اکتشافات صنعت رنگسازی رو به تکامل خود نهاد و انواع رنگها به بازار عرضه شد. باید توجه داشت که رنگهای کرومی، که زیرمجموعه رنگهای شیمیایی ست در برابر نورو همچنین در برابر شستشو با مواد قلیایی ثبات خوبی دارند. با این حال استفاده از رنگهای طبیعی توصیه میشود. زیرا اگر منظور تنها ثابت بودن رنگ میبود به کار بردن آنها مانعی نداشت. رنگهای طبیعی با گذشت زمان در برابر تاثیر نور و اکسیداسیون و یا شستشو با مواد قلیایی اثر زودتری دارد به شکلی که خامی خود را از دست داده و حالتهای نرم و مخمل گونه به خود میگیرد و این چیزی است که در رنگهای شیمیایی دیده نمیشود.

رنگهای کرومی ترکیبی در فرشهای تازه بافت جلوه ای تندو فنرگونه دارند ولی رنکهای طبیعی در ابتداتیره بوده و با گذشت زمان شفافیت خاصی پیدا میکنند.

با توجه به این موضوع که فرش دستبافت خود یک هنر ارزشمند است، زمانی ارزش بیشتری پیدا مینماید که از زمان خلق آن تاریخ بیشتری گذشته و خود هنر به نوعی گذشت تاریخ را نشان میدهد. رنگهای طبیعی به کار رفته به علت اینکه در اثر مرور زمان حالت مخملی و تلالو طبیعی به خود میگیرد خود بیانگر قدمت فرش میشود.

نکته:

با توجه به مطالب اشاره شده فرشهای که با رنگهای طبیعی رنگ شده باشد یقینا از ارزش بیشتری برخوردار میباشند. هز طرف دیگر چون کشور ایران در عرضه فرش دستبافت به جامعه اروپا پیشکسوت میباشد و این فرشها با رنگهای طبیعی صادر شده، علاقه مندان و مشتریان خاصی را به وجود آورده و هم اکنون نیز اینگونه فرشها نیز هواخواهان زیادی در سطح جهانی دارد و این یک مزیت رقابتی است و برای حفظ و توسعه این مزیت رقابتی لازم است استفاده هز رنگهای طبیعی در سطح کشور در فرش دستبافت توسعه و گسترش یابد.

نکته:

همانطور که از نام فرش ماشینی بر می آید این فرش به علت مصنوعی بودن الیاف برای رنگرزی نیز از مواد شیمیایی استفاده میشود که علارغم داشتن درخشش و زیبایی مفرد در ابتدای کار رفته رفته با استفاده از آن و در معرض نور و گردو خاک قرار گرفتن از خلوص آن کاسته شده و رو به کهنگی میرد. همچنین باید خاطر نشان شد که در این نوع مصنوعی از زیر انداز تعداد رنگهای به کار رفته معدود بوده و کثرت رنگی موجود در فرشهای دستبافت در فرش ماشینی دیده نمیشود.