قدیمی ترین فرش جهان

تاریخچه ی قالیچه ی پازیریک

این فرش مربوط به دوره ایران هخامنشی است و بیش ار 2400 سال قدمت دارد. این قالی در مجموعه پازیریک نزدیک سیبری حدود هفتاد سال پیش یافت شد و هم اکنون در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود.

قالی پازیریک قدیمی‌ ترین فرش دنیا است که در سال ۱۳۲۸ (۱۹۴۹) توسط سرگی رودنکو، باستان‌ شناس روس در دره پازیریک در کنار اشیاء باستانی دیگری در در گور یخ‌ زدهٔ یکی از فرمانروایان سکایی کشف شد. دره پازیریک دره‌ ای کوچک در شمال کوهستان آلتایی در جنوب سیبری مرکزی و ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان قرار دارد. بیشتر پژوهشگران این قالی را از دست‌ بافت‌ های پارت‌ ها و یا مادها می‌ دانند.

اگر پازیریک رابه عنوان قدیمی‌ ترین فرش ایرانی بپذیریم، قدمت قالیبافی در ایران به ۵۰۰ سال قبل از میلاد حضرت مسیح یعنی بیش از ۲ هزار سال پیش بازمی‌گردد. البته شواهدی از اولین فرش ایرانی در کتب چینی نوشته شده است که به دوره ساسانیان مربوط می‌شود.

براساس اطلاعات سایت تخصصی بین‌ المللی فرش ایرانی، قدیمی‌ ترین فرش جهان فرش پازیریک یک اثر کاملا ایرانی هخامنشی است که اکنون در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ روسیه نگهداری می‌ شود.

در این فرش به ابعاد تقریبا ۲ مترمربع(۲۱۰×۱۸۳ سانتی‌متر) در هر سانتی‌ متر مربع ۳۶ گره وجود دارد و رنگ‌ های به کار رفته در این فرش، سبز، آجری، قرمز تیره، آبی و قهوه‌‌ ای هستند. البته گذر زمان باعث دگرگونی در رنگ قالی شده و تنها دلیلی که باعث سالم ماندن نسبی قالی بوده یخبندان شدید منطقه دره آلتای است. شواهدی بیشمار گویای ایرانی بودن این قالی است؛ اسب‌ ها و گوزن زرد خالدار ایرانی و آهوان که در بنای تخت جمشید نیز از این نمونه حجاری ها دیده می شود، همگی مربوط به نژاد ویژه ایرانی است.

همچنین سبک کار (گره زدن) به شیوه قالیبافی ایرانیان است. بهره‌ گیری از رنگ‌ های متفاوت و تقارن آنها نشان می‌دهد این قالی در یک کارگاه مجهز و با تبعیت از یک الگوی دقیق بافته شده است. جالب اینجاست که در قاب های بالایی آن نماد های X مانندی دیده می شوند که در واقع نشانگر درفش کاویانی یا پرچم کاوه هستند که در دوران ساسانیان و اشکانیان به مهمترین پرچم ایران تبدیل شد.

شکل ظاهری قالیچه پازیریک

شکل ظاهری قالیچه ی تقریبا مربع است و یک سمت آن به دلیل رطوبت قبر پوسیده شده بود که در حال حاضر بازسازی شده است.

اندازه ی دقیق این قالی 1.98 در 1.89 متر است و دارای 3600 گره ی متقارن و جفت می باشد و از زیباترین قالیچه هایی است که تا به حال در جهان بافته شده و به راستی از نماد های فاخر هنر ایرانی است، بر روی قالیچه نقش های مختلفی بافته شده است که با دقت و وسواس بسیار زیادی طراحی شده بودند و پشت هر یک از آنها داستانی طولانی نهفته؛ در دو طرف فرش گل هایی نگاشته شده است که طراحی بابلی دارد و این طرح قبل از میلاد مسیح رواج داشته است، این قالی پنج حاشیه و دور دارد و در وسط این فرش می توانید گل هایی با چهار گل برگ نیلوفر را ببینید ، دور تا دور این گل ها باز هم گل هایی به رنگ آبی و بسیار خیره کننده دیده می شود که امروزه در فرش های ترک ها بیشتر به چشم می خورد.

رنگ های بکار رفته در پازیریک رنگ های شاد و سرزنده هستند مثل، آبی، زرد، قرمز و … که امروزه کدر شده اند اما حتما در گذشته رنگ هایی درخشان و خیره کننده داشته اند.

از زمان کشف پازیریک تا به امروز هزاران تخته فرش از روی آن شبیه سازی شده اند.

با نقوش پازیریک بیشتر آشنا شویم :

حاشیه ی فرش به ترتیب از داخل به خارج اسب سواران به همراه سوارکارانشان که به صورت ردیفی هستند قرار دارند ، پس از آن ها گوزن های خال زرو ، حیوانات عجیب اساطیری و در انتها ردیفی دیگر گل وجود دارد.

1 ) اسب سواران :

از نقش های منحصر به فرد این قالی 28 اسب سوارای هستند که نقششان جاودانه شده است و تک تک چهره ها و کلاه هایشان که کاملا ایرانی هستند با ظرافت تمام طراحی شده، این اسب ها با جزئی نگری بسیار غیرقابل تصوری نگاشته شده اند برای مثال دم اسب ها بافته شده اند و این رسم زمان جنگ ها رواج داشته است و یا حتی لباس سوارکاران با وسواسی باورنکردنی طراحی شده اند.

2 ) گوزن ها :

از دیگر حیواناتی که در پازیریک وجود دارد گوزن ها هستند ، این نوع از گوزن ها به گوزن های زرد خال مشهور هستند و شاخ هایی پهن دارند و مخصوص ایران بوده اند و در پازیریک در حال چرا می باشند ، آن ها نمایی از طبیعت زیبای قدیم ایران را به نمایش گذاشته اند.

3 ) حیوانات اسطوره ای :

حیواناتی افسانه ای با سر شیر و بدن اسب که موجودات اساطیری ایرانی هستند هم در اطراف قالی دیده می شوند که نشان دهنده ی عقاید و باورهای مردم دیرین ایران می باشند.

4 ) گل ها :

علاوه بر 24 گل 8 پر میانی فرش که چهار گلبرگ آنها از گل نیلوفر است و به نگاره های 8 پر معروف شده اند برای تزیین و زیبایی بیشتر گل هایی ریزی هم در اطراف هر حاشیه طراحی شده اند .

عجایب قالی پازیریک

گذشته از این که طرح های منقش بر این قالی کاملا آیینه ای از فرهنگ، هنر، طبیعت و مردمان کهن ایرانی است نکته ی قابل توجه دیگر این است که جنس آن از الیاف و پشم است که پس از مدتی کوتاه تجزیه می شود و از بین می رود حتی از پادشاهی که در این گور دفن شده بود هم چیزی جز استخوان هایش باقی نمانده بود اما این قالی پشمین تا به امروز سالم مانده است، محققان تنها دلیل و توضیحی که در این مورد داده اند این است که قالیچه به دلیل سرمای کوهستان کاملا منجمد شده و به همان صورت تا به امروز باقی مانده و همین علت سالم ماندن آن است البته گوشه ای از قالی که از بین رفته است هم صحت این نظریه را ثابت می کند.

دلایل ایرانی بودن پازیریک

شواهد زیادی ایرانی بودن پازیریک را تایید می کنند که کمی با آن ها آشنا شده ایم و این دلایل حاصل از بررسی هایی است که بر روی نقوش این فرش انجام گرفته است ، از دلایل مهم دیگر که این فرش را از افتخارات ایران قرار داده مقایسه ی نقش های آن با تخت جمشید است ، همان طور که حتما می دانید نقش برجسته های تخت جمشید بیان گر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اتفاقات دوراه هخامنشیان است، مشترکات زیادی بین نقوش تخت جمشید و فرش پازیریک پیدا شده که همین بیانگر ایرانی بودن آن است .

از دلایل دیگری که می توان به آن اشاره نمود صنعت قوی فرش بافی ایران است که هنوز هم در جهان نظیر ندارد به طور کلی نقض ایرانی بودن پازیریک پوچ و غیر واقعی است .

داستان کشف پازیریک

فرش پازیریک در دره ای به نام پازیریک و در مقبره ای بسیار قدیمی که اغلب آن تخریب شده بود در مرز مغولستان کشف شد، پازیریک را در حالی پیدا کردند که در قبری سرپوشیده با لایه ی یخی ضخیمی حفاظت شده بود، این یخ در واقع چیزی حدود 25 قرن از پازیریک مراقبت کرده بود.

این دره جزئی از کوه آلتای بوده و ارتفاع این کوه 5400 متر است و آب و هوایی بسیار سرد دارد به همین دلیل تمام وسایلی که با پازیریک در گور بود فریز شده و تا کنون باقی مانده است از جمله جسد بانویی سکایی که حدس زده می شود از اشراف و بلند مرتبه های سکاها بوده است و در تابوتی قرار داشته که بر رویش تصاویر گوزن و پلنگ حکاکی شده بود ، او جوان و کچل بوده است و با دقت زیادی مومیایی شده به طوری که هنوز خالکوبی های روی بدنش باقی مانده است او اشیای گران بهایی همراه داشته که پازیریک هم یکی از این اشیا بوده است.

جسد شش اسب هم در اطراف این قبر در گورهایی جداگانه یافت شده است که نشانی از اشرافی بودن بانوی سکایی است، در این قبر تنه ی یک درخت کاج اروپایی هم وجود داشته، از دیگر اشیایی که در قبر یافت شده روسری طلاکاری شده ، ظروف هدیه ی فاخر که در آن ها تخم گشنیز قرار داشته بوده است.

تمام این اشیا تاییدی بر این سخن است که منطقه ی پازیریک در قدیم پر رفت و آمد و منطقه ای تجاری بوده است و سکاها بر آن حکومت می کردند.

به دیدار فرش پازیریک برویم

همانطور که به آن اشاره کردیم در حال حاضر پازیریک در موزه ی آرمیتاژ #روسیه نگه داری می شود ، این موزه در روزهای چهارشنبه تا جمعه از ساعت 10:30 صبح تا 21 شب باز می باشد و در روز های شنبه، یکشنبه، پنجشنبه و سشنبه ساعت بازدید از آن 10: 30 صبح تا 18 عصر است.

برای رسیدن به این موزه می توان از مترو و اتوبوس استفاده کرد برای مترو خط های گوستینی ( Gostiny Dvor ) ، پروسپکت ( Nevsky Prospekt ) و ادمیرال ( Admiralteyskaya ) استفاده کرد.

اتوبوس های شماره ی 7، 10، 24 ، 191 هم به این موزه منتهی می شوند؛ برای بازدید از موزه باید بلیت تهیه کرد که هزینه ای حدود 18 تا 23 دلار دارد.